مشکلات بالینی و فیزیولوژیکی پنهان خلبانان وکنترلرهای ترافیک هوایی

Pilots & Air Traffic Controllers Physiology and Clinical Surreptitious Problems

  رضا رخشانی مقدم[1]

 کارشناس مراقبت پرواز و کارشناس آموزش زبان انگلیسی و مدرس ایمنی و مراقبت پرواز[1]   

معاون اداره مراقبت پرواز و مدیر ایمنی دفتر استانداردفرودگاهی فرودگاه بین المللی زاهدان

مدرس شرکت بین المللی آگرین سیس و مدرس بین المللی آکادمی ایسیس ASYS

سرممیز بین المللی شرکت گواهی دهنده ASYS

صندوق پستی :993-98135

E-mail:

http://atcessay.blogfa.com/

چکیده:

استرس و فشار شغلی اثر ویرانگری بر افراد و زندگی کاری آنها دارد شغل های مانند خلبانی، جراحی، مراقبت پرواز، مسئول انفجار، شغل هایی در محیط هایی که با ارباب رجوع عصبانی و خشمگین روبرو هستند بعد از مدتی باعث مشکلات عصبی حاد برای شاغلین این پست های سازمانی می شوند.

در این مقاله سعی شده استرس های شغلی برای خلبان ها و پرسنل کنترل ترافیک هوایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و راهکارهایی برای کاهش استرس و فشار شغلی ارائه شود. از انجا که راهکار های مقابله با فشار شغلی ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی نیز دارد برای مقابله با هر نوع فشار شغلی قابل اجرا می باشد. جناب اقای رضا رخشانی مقدم به عنوان یکی از افرادصاحب نام در زمینه کنترل هوایی و مسائل ایمنی که دوره های متعددی را در کشورهای گوناگون گذرانده این مقاله را تقدیم به کلیه خلبانان و پرسنل زحمتکش فرودگاه ها می نماید.

خلبانان وکنترلرهای ترافیک هوایی معمولا وبه صورت مستمر در طول دوره کاری خود با خستگی شکننده ای درگير و گرفتارمی باشند بطوريکه اين خستگي زمینه بروز مشکلات بالینی و فیزیولوژیکی عديده اي را

به شکلهای مختلف بلند مدت و گهگاه کوتاه مدت وپنهانی باعث شده است. بسیاری از خلبانان ومخصوصا اكثرکنترلرهای ترافیک هوایی این خستگی را یکی از خطرات شغلی خود بحساب میآورند. فشارهای غیر ملموس ومخفی در کنار فشارها و استرسهای شکننده ی دیگر باعث شده است که حتی بهترین خلبانان و کنترلرهای بسیار ماهر هم از محدوده معقول ساعت کاری طبيعي گهگاه تجاوز نمايند و در نتیجه سلامتی و ایمنی خود و مسافرین و خدمه و هواپیما را به خطر اندازند. بروز خستگی همیشه بطور مخفیانه و تدریجی رخ میدهد و بصورت بالقوه خطری جدی برای عملیات پروازی و کنترل ترافیک هوایی محسوب میشود. با بررسی اثرات سوء ناشی از انباشته شدن این خستگی که زمینه بروز مشکلات بالینی و فیزیولوژیکی را برای هریک از دو گروه کاری یادشده باعث میگرددامیدواراست زمینه مدیریت مشکلات ناخواسته و شناسایی بیماری های بالینی مخفی اين دو گروه كاري فراهم گردد.درک و شناسایی راههای مقابله باعوارض خستگی برای خدمه ی پروازی ومخصوصا کنترلرهای ترافیک هوایی که شیفت های سنگین و پرترافیک سکتورهای پیچیده را مدیریت می نمایند بسیار حائز اهمیت میباشد. به همین خاطر NASA با بازنگری مجدد قواعد و راهبردهای کلیدی "یادداشتهای فنی ناسا" تحت عنوان:" برنامه نوین واصول و قواعد نوین تنظیم برنامه کاری و استراحت ومدیریت خستگی[1]" برای شرکتهای هواپیمایی تجاری امكان شناسایی و کاهش مشکلات بالینی مخفی کروی پروازی را فراهم نموده است. اما در خصوص حرفه حساس مراقبت پرواز پس از سال 2000 میلادی تحت رهبری JAA [2] توسط رویکرد CISM [3] به کمک مدیریت منابع انسانی این حرفه در سطح جامعه جهانی شتافته است. در ادامه این مقال با برشمردن مشکلات بالینی و فیزیولوژی متاثر از شكل كار هر دو حرفه وهمچنين ارائه راهکارهای علمی و عملی براي رفع معضلات احتمالي امیدواراست زمینه تحقق و حفظ و بهبود ایمنی وافزایش کارآیی و هوشیاری خلبانان و کنترلرهای ترافیک رادر زمان انجام کار فراهم نماید.  

واژه هاي کلیدی:

The New Fatigue Management Countermeasures Regulation Program-NASA- Critical Incident Stress Management (CISM) - Joint Aviation Authority (JAA)

مشکلات فیزولوژیکی

مشکلات روانی ناشی از فشار کاری، استرس کاری و شغلی، روش های مقابله با استرس شغلی، چطور با استرس شغلی مقابله کنیم، روش رسیدن به آرامش شغلی، اثرات استرس شغلی بر افراد، شغل های پر استرس، فشار شغلی، اثر محیط کار بر استرس، روابط شغلی پر استرس، فشار روانی شغل و کار و راه های مقابله با فشار شغلی، اظطراب ناشی از کار

مقدمه:

یکی از ناراحتیهایی که کلیه خلبانان و متخصصین کنترل ترافیک هوایی درتمام جامعه هوانوردی جهانی با آن دست به گریبان هستند عواقب ناشی از شکل و ماهیت کاری این دوحرفه میباشد . گیجی ! اضطراب ! سوء هاضمه و خستگی مفرط! همه از عوارض منفي و مخرب این حرفه های کاری میباشند.زندگی طبیعی کارکنان این دوحرفه در طی 24 ساعت شبانه روز تحت تاثير تقسیمات زمانی ناشی از گردش زمین نا هماهنگ و نامنظم گردیده است. با توجه به تحقیقات گسترده ناسا واتحادیه کنترلرهای ایالات متحده این حقیقت تلخ مشخص گردیده است که تغییرات مخرب در ریتم و دوره های ثابت بالینی بدن اکثر خلبانان آنان را دچار ناراحتی بهم خوردن حس بدن از گذر زمان کرده است وساختار فیزیولوژیکی طبیعی و بیولوژیکی منطقی آنان را بهم زده است. مجموعه ای از اختلالات دیگر، كه هم خلبانان و كنترلرهاي ترافيك هوايي رادرگیرخود نموده است به شرح ذیل مورد بررسی پژوهشی قرار میگیرد. برای مثال مي توان به اختلال دوقطبی اشاره كرد اختلال دوقطبي در تعريف روان شناسي باليني يعني خستگي توام با خواب آلودگی ذهنی كه شرايط گم گشتگي ذهني را در شخص باعث ميگردد. برخی از اختلالات خواب ،با عملکرد نامنظم یا پاتولوژیک ریتم شبانه روزی ارتباط مستقيم دارد. Recent research suggests that circadian rhythm disturbances found in bipolar disorder are positively influenced by lithium 's effect on clock genes. ^{[ 68 ]} تحقیقات اخیر نشان می دهد که اختلالات ریتم شبانه روزی در اختلال دوقطبی به طور مستقیم تحت تاثیر اثر لیتیوم بر روی تغيير ساعت و ژن متابوليك است . اين اختلال ریتم فیزیولوژیکی و بیولوژیکی در بلند مدت عواقب بهداشتی نامطلوبی بر اندام های محیطی خارج از مغز، به ویژه در توسعه و یا تشدید بیماری های قلبی و عروقی خواهدداشت.

ارزیابی ساعات بیولوژیک وفیزیولوژیکی بدن[4]

شاید هیچوقت به این موضوع حتی فکر هم نمی کنیم که وقتی در طول بیست و چهار ساعت شبانه روز مشغول فعالیت يا خواب هستیم بدن ما توسط ساعت بدن [5]چه فعالیت هایی را تجربه می کند و در کل در طول یک روز کامل در بدن ما چه اتفاقاتی می افتد! اما چه بسا دانستن این موضوع ارتباط مستقیم با عملکرد صحیح سیستم بدن و سلامتی ما داشته باشد. شکل: الف نمودار گذر زمان وتغییرات فیزیولوژیکی در ساعات مختلف شبانه روز را نشان میدهد.

[1] The New Fatigue Management Countermeasures Regulation Program

[2] Joint Aviation Authority

[3] Critical Incident Stress Management

[4] Body Clock Biological & Physiological Evaluations

[5]Body Clock: Amount of time that a person can biologically perform a certain function

                                              شکل: الف

                                            نمودار گذر زمان وتغییرات فیزیولوژیکی در ساعات مختلف شبانه روزرا نشان میدهد

از آنجا که سلامتی خلبانان و مهندسین کنترل ترافیک هوایی بسیار حائز اهمیت است پس لطفا برای مرور گام به گام این اتفاقات باما همراه باشید …

ساعت 6 صبح: ¼ زمانیست که با ترشح هیدرو کورتیزون[1]، (کورتیزول یا هیدروکورتیزون (به انگلیسی: hydrocortisone)‏ معروفترین گلوکوکورتیکوئید بدن است که از غده فوق کلیوی ترشح می‌شود.)كليه اعضای بدن شروع به بیدارشدن می شوند. بدین طریق بدن بطور آهسته خودش را برای بیدار شدن آماده میکند. متابولیسم سلولي بدن به فعالیت در می آید و برای فعالیت روزانه بدن پروتئین و انرژی ذخیره شده را به جریان در می آید.

ساعت 7 صبح: ½هنوز بدن ضعیف و ناتوان است، پس وقت ورزش نیست چون در این ساعت با ورزش فقط به قلب فشار وارد می شود. بهتراست به جای ورزش کردن صبحانه میل نمایید چراکه دستگاه گوارش در این زمان بخوبی کار میکند. و جذب مواد مورد نياز براي شروع يك فعاليت روازنه بهتر و سريعتر انجام ميگردد.

ساعت 8 صبح: ¾ مقدار زیادی هورمون و غدد درون ریز در اين محدوده زماني فعال میباشد و سرعت ترشح بدون هيچ محدوديتي انجام ميگردد.. اما سیگار کشیدن در این ساعت بیشتر از هر ساعت دیگری باعث تنگ شدن عروق می شودو در نتيجه اكسيژن و مواد معدني مورد نياز بافتهاي كليدي بدن با مشكل مواجه ميگردد

ساعت 9 صبح: ¿بدن به ثبات طبيعي و معقول خود رسیده در اين محدوده زماني کلیه بافتهای بدن سفت وسخت هوشيار است و زمانی است که نیروی زیادی را در اختیار دارد. در صورت نیاز به تزریق هر آمپولی این ساعت بهترین موقع است.

چون هر گونه عوارض ناشی از تزریق آمپول در این زمان به حداقل می رسد.همچنين بدن در مقابل اشعه ایکس در اين محدوده زماني نسبت به ديگر زمانها مقاوم تر است و عوارض كمتري بر بافتهاي طبيعي بدن وارد ميگردد.

ساعت 10 صبح: Àساعتی که کلیه ارگانیسم های بدن به بالاترين حالت تعادل خودش رسيده و اعلام آمادگی می کند. بدن انرژی زیادی را در اختیار دارد و حرارت بدن بالاست.

ساعت 11 صبح: Á بدن در بهترین حالت و زمان خود قرار دارد. ضربان قلب و میزان گردش خون به اندازه ای مناسب است که ممکن است در معاینات قلبی (اکتروکاردیو گرافی) اشتباهاتی رخ بدهد و اگر مشکلی در قلب وجود داشته باشد در این لحظه دیده نشود. بدن کاملاً آماده است تا مسائل ریاضی و سخت ترین فرمول ها را حل کند.

ساعت 12 ظهر: Âدقت افراد کم و انسان دچار خواب آلودگی می شود. اسید معده زیاد ترشح میشود و خون رسانی به مغز کاهش پیدا میکند. برای خون رسانی به دیگر اعضای بدن از معده استفاده بیشتری میشود. افرادی که عادت به خواب نیمروزی دارند حدوداً تا سی درصد خطر سکته مغزي و قلبی در آنها کمتر از دیگران است.

ساعت 13بعدازظهر: · بدن از تب وتاب می افتد. بهره وری در اواسط روز بیست درصد کاهش پیدا میکند. همه اعضای بدن در پایین ترین سطح فعالیت میباشند. در این ساعت فقط کیسه صفرا است که خوب فعالیت میکند و مشغول هضم غذای نیمروزی است.

ساعت 14 بعدازظهر: ¸احساس خستگی بروز میکند چون فشار و ترشح هورمون ها کم میشود.

ساعت 15 عصر: ¹در این زمان انرژی دوباره به بدن بر میگردد و حافظه خوب کار میکند و مرحله دوم از بهره وری آغاز می شود. ولی کمتر از آن چیزی که بدن در صبح داشته است

ساعت 16: ºبرای ورزش کردن بهترین ساعت است چراكه فشار و گردش خون بدن در بهترین حالت خود قراردارد.

ساعت 17: »فعالیت ارگانها به بالاترین حد خود می رسد. نیرو افزایش پیدا میکند، اکسیژن زیادی استفاده میشود، کلیه ومثانه خوب کار میکند. زمانی است که ناخنها و موها خوب رشد میکند، اسید معده افزایش پیدا میکند به همین دلیل در این ساعت احتمال خونریزی هم بیشتر است.

ساعت 18: ¼بهترین زمان ممکن از لحاظ ساعت بیولوژیکی بدن برای خوردن شام است. چراکه پانکراس در این ساعت فعالیت خوبی دارد.

ساعت 19: ½میزان فشار خون و ضربان نبض کاهش پیدا میکند. به همین دلیل کسانی که از داروهای کاهش دهنده فشار خون استفاده میکنند باید دقت بیشتری داشته باشند. چون داروهای فشار خون در این زمان باید با احتیاط بیشتری مصرف شود. تاثیر دارو های ضد افسردگی در این ساعت خیلی زیاد است.

ساعت 20: ¾میزان چربی کبد کاهش می یابد و خون کثیف از هر زمان بیشتر به قلب می رسد. کسانی که آلرژی یا آسم دارند در این ساعت باید از دارو هایشان استفاده کنند. آنتی بیوتیکها از این قاعده مستثنی نیستند چون در این ساعت بیشترین تاثیر را دارند.

ساعت 21 شب: ¿عملکرد ترشح غدد در این ساعت به پایان می رسد. هر چیزی از این به بعد وارد معده میشود تحرك و كاركرد طبيعي معده را مختل مينمايد واز همه مهمتر عملیات هضم و جذب غذا به کندی انجام میشود که این مسئله میتواند خیلی خطرناک باشد چون باقیمانده غذا به مخاط روده حمله کرده و مخاط روده را دچار آسیب میکند.

ساعت 22 شب: Àسیستم دفاعی بدن به حالت آماده باش در می آید. اين عمل وقتي انجام ميگردد كه بدن در استراحت مطلق باشد کسانی که سیگار میکشند باید بدانند که از این ساعت به بعد بدن سمومی مثل نیکوتین را خیلی سخت دفع میکند.

ساعت 23 شب: Áبدن ارگانیسم ترشح هورمونها را که در طول روز فعال بوده است متوقف میکند آرامش بسراغ بدن می آید و جسم احساس راحتی میکند.اما اين عمل وقتي به طور طبيعي به حد كمال ميرسد كه بدن انسان در تاريكي محض دور از نورهاي مصنوعي در استراحت مطلق باشد

ساعت 24 شب: Âزمان خواب سلولهای پوست بوده که بی وقفه فعالیت می کنند حتی بیشتر از آن چیزی که در صبح انجام می داده اند. نخستین تصویر خواب و رویا در همان ساعات اولیه پدید می آید. .اما اين عمل(خواب یا آرامش سلولي پوست) وقتي به طور طبيعي به حد كمال ميرسد كه بدن انسان در تاريكي مطلق دور از نورهاي مصنوعي در استراحت باشد

ساعت 1 نیمه شب: · بازدهی و كاركرد طبيعي ارگانيسم بدن در پایین ترین حد ممكن خود قرار دارد. در این ساعت حتی کسانی که شب کار هستند و عادت به شب کاری دارند، خوابشان می گیرد. دقت کم میشود چون بدن و اعضای بدن خود را برای خوابیدن آماده میکنند. انسان به همان اندازه که آبزی نیست به همان اندازه نمی تواند شب کار باشد

ساعت 2 نیمه شب: ¸کسانی که خلبانی می کنند ویا در شیفتهای كاري شكننده و مخرب اعصاب و روان واحدهای مختلف مراقبت پرواز مشغول به کاراند باید دراین خصوص دقت بیشتری داشته باشند چراكه بدن بازدهی و كاركرد طبيعي اش تقليل يافته و دراين محدوده زماني قدرت دید چشم کم میشود و سرعت عمل و عکس العمل طبيعي مغزکم میشود به همین دلیل بیشتر خطاهای انسانی در این محدوده زماني اتفاق افتاده است وممكن است گهگاه اتفاق افتد.

ساعت 3 نیمه شب: ¹بدن و از همه مهمتر روح به اصطلاح در تاریک ترین حالت خودقرار دارند. ترشح هورمون ملاتونین كه توسط غده پینه آل ترشح ميگردد کم و نامنظم می شود یعنی اینکه ساعت بیولوژیکی کاملا آرام و بدن را غرق در آرامش فیزیکی قرار میدهد هوش و حافظه و سیستم اعصاب و روان در آرامش ترین نقطه خود قراردارند.بدن با گذشت طبيعي اين زمان شروع به توليد ملاتونين مينمايد به شرط اينكه شخص در آرامش مطلق روحي و جسمي باشد كه در اصطلاح غرق خواب باشد.حال سركوب توليد ملاتونين توسط شرايط حاكم بر حرفه خلباني و كنترلر ترافيك هوايي اختلال در ريتم شبانه روزي طبيعي بدن را افزايش می نمايد و خطر ابتلا به سرطان را افزایش میدهد[2]. وهمچنين روشنايي و نور توليد شده توسط LED توليد ملاتونين را تا پنچ برابر بيشتر از نور سديم فشار بالا تخريب و سركوب كننده است[3]

ساعت 4صبح:ºبا زیاد شدن ترشح هورمون ها بدن انرژی می گیرد و احتمال سکته های قلبی و مغزي بین ساعت چهار تا شش افزایش می یابد.چراكه فشار خون به بالاترین حد خود میرسد وبرعکس رگ های خوني تنگتر می شود. به خاطر همین نحوه عملكرد نواخت بالینی طبيعي بدن در اين محدوده زماني بر اساس آمار بيمارستاني میزان زایمانها بیشتر است.خداوند منان براي دفع احتمال سكته هاي مغزي و قلبي در سوره مباركه مزمل آيه هاي 1تا 4 متذكر و به آن اشاره نموده است.

﴿ سورة مباركه المزمل - سورة 73   ﴾

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم

یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ ﴿١﴾ قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلیلاً ﴿٢﴾ نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلیلاً ﴿٣﴾ أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً ﴿

ای جامه به خود پیچیده! ﴿١﴾

شب را، جز کمی، بپاخیز! ﴿٢﴾

نیمی از شب را، یا کمی از آن کم کن،﴿٣﴾

یا بر نصف آن بیفزا، و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان؛﴿٤﴾

علم پزشكي تجربي امروزي با تحقيقات گسترده خود تازه به اين نتيجه رسيده است كه بيدار شدن انسان در اين محدوده زماني زمينه متعادل شدن فشار خون را فراهم مينمايد و زمينه بروزعوارض فشار خون را به حداقل ممكن ميرساند.

شایداعجاز و فلسفه دوركعتي نماز صبح هم به همين خاطر باشدكه در سوره مباركه مزمل به آن اشاره شده است كه خداوند منان اثرات مثبت شب بيداري اندك را به نمازگزاران واقعي خود هديه نموده است.چراکه تحرک بدن در زمان انجام دورکعت نماز صبح فشار خون را که تحت تاثیر هورمونهابه بالاترین حد خود رسیده و رگ های خوني تنگتر شده است را متعادل مینماید. و از طرف دیگر چون هشتاددرصد سیستمهای کلیدی بدن در اين محدوده زماني در آرامش به سر میبرند زمان انجام دورکعت نماز صبح تعادل و توازن فیزیولوزیک بدن را به هم نمیزند

با يك تحقيق ساده ميتوان به اين حقيقت پي برد كه كساني كه براي اقامه نماز صبح دقيقادر وقت شرعي از خواب بلند ميشوند نسبت به ديگر افراد كمتربه عوارض فشار خون مبتلا شده و مشكلات باليني كمتري نسبت به هم سن وسالان خود خواهند داشت.

ساعت 5صبح: » زیاد شدن هورمونها در بدن حدوداً شش برابر روز فرد را برای فعالیت آماده می کند. بدن به حرکت در میآید و دوباره روز جدیدی آغاز میشود

ارتباط سلامتی بدن با ساعات بیولوژیکی بدن در شبانه روز

داشتن عادات غذایی صحیح و توجه ویژه به زمان خوابیدن و استراحت وتوجه ویژه به زمان دفع سموم بدن برای حفظ سلامت بدن بسیار حیاتی و مهم است چراکه بدن برای اینکه بتواند مواد مغذی را جذب و مواد زائد را دفع کند وبرای سالم زیستن، باید خواب راحت و آرامی داشته باشد.بیدار خوابی باعث میشود که چرخه ی جذب و مخصوصا زمان منطقی و طبیعی بیولوژیک جهت دفع مواد زائددر بدن بهم خورده و زمان دفع متغیر و طولانی میگردد. بروز نارسایی کلیوی و مشکلات پروستات والتهاب انتهای رود بزرگ و مشکلات همورئید تحت تاثیر این ماندگاری و تغییر ساعت بیولوژیک بدن است کلیه خلبانان و مهندسین کنترل ترافیک هوایی میبایست به موارد زیر دقت بیشتری داشته باشند تافلسفه اهمیت خوابیدن برای شان روشن تر گردد:

ساعت 9 تا 11 شب: زمانی است برای از بین بردن مواد سمی و غیر ضروری که این عملیات توسط آنتی اکسیدان ها[4] انجام می شود در این ساعت بهتر است بدن در حال آرامش باشد. در غیر این صورت اثر منفی بر روی سلامتی خود گذاشته اید. بعضي از رفتارها و عملكرد پر خطر شركتهاي هوايي مبني بر ارائه Lunch Box كه حاوي همبرگر و استيك و كوكو سيب زميني با تخم مرغ و سالادهاي متفاوت ديگر ميباشد در اين محدوده زماني شرايط طبيعي و آرامش ارگانيسم طبيعي بدن را به هم مي زنند

ساعت 11 تا 1 شب: عملیات از بین بردن مواد سمی در کبد ادامه دارد و شما باید در خواب عمیق باشید.

ساعت 1 تا 3 نیمه شب: عملیات سم زدایی در کیسه صفرا، در طی یک خواب عمیق به طور مناسب انجام می شود.

ساعت 3 تا 5 صبح: عملیات از بین بردن مواد سمی در ریه اتفاق می افتد. بعضی مواقع دیده شده که افراد در این زمان، سرفه شدید یا عطسه می کنند. به همين خاطر در يادداشتهاي فني ناسا توصيه شده است كه بين ساعات 11 تا 5 صبح از ارائه بسته هاي خوراكي كه حاوي همبرگر و استيك و كوكو سیب زميني با تخم مرغ ميباشد براي كروي پروازي خودداري گردد و تنها در بعضي موارد از قهوه – نسكافه و چاي استفاده گردد

ساعت 5 تا 7 صبح: این عملیات(دفع موادسمی) در روده بزرگ صورت می گیرد، لذا می توانید آن را دفع کنید.امااکثر خلبانان و کنترلرهای ترافیک هوایی بعد از اتمام پرواز شب و یا تمام شدن شیفت کاری در این محدوده زمانی قادر به دفع مواد زائد به راحتی نیستند. مشکلات دفع ادرار و مدفوع در این محدوده زمانی متاثر از عدم خواب و استراحت منطقی ساعت بیولوژیک بدن میباشد که شرایط را بسیار حاد وتاثیر پذیر نموده است.

ساعت 7 تا 9 صبح: جذب مواد مغذی صورت می گیرد، پس بهترین کار خوردن صبحانه بطور کامل میباشد که براساس هرم تغذیه میبایست انجام گردد. افرادی که بیمار می باشند، بهتر است صبحانه را در ساعت شش و سی دقیقه میل کنند. اتحادیه بین المللی کنترلرهای ترافیک هوایی ایالات متحده بین این دوساعت کلیه کنترلرهای شیفتهای مختلف واحدهای مراقبت پرواز را حتی در سر موقعیت کاری مجبور به استفاده از شیر و خرما –قهوه و بیسکویت وکیک –پسته و گردو و بادام –نخود وکشمش مي نمايد.همچنين استفاده از میوه از جمله موز- کیوی- پرتقال و غیره بسيار توصیه مي شود. به هیچ یک از مهمانداران و مسئولان کترینگ شرکتهای هوایی مختلف آموزش خاصي در اين زمينه داده نشده است که در تهیه مواد خوراکی و غذایی که برای کروی پروازی ارائه میگردد به چه شکل از لحاظ نوع و تنوع محصول براساس هرم غذایی تهیه گردد حتی زمان ارائه این محصولات به خلبانان در طول پرواز بطور استاندارد به مهمانداران آموزش داده نشده است.

دیر خوابیدن و دیر بلند شدن از خواب، باعث می شود مواد سمی از بدن دیر دفع شده و در بعضی مواقع دفع نشوند. به همین دلیل اکثر خلبانان و متخصصین کنترلرهای ترافیک هوایی از عارضه معده درد ومشکلات فعالیت غیر منطقی غده لوزالمعده و عدم کارکرد منطقی روده کوچک و بزرگ در جذب مواد غذایی و معدنی و درنهایت بروز عارضه پلیپ انتهای روده بزرگ در رنج میباشند بطوریکه عامل استرس و فشارهای عصبی کاری در بروز زودهنگام مشکلات فوق نقش اساسی را ایفاء مینمایند.

از نيمه هاي شب تا ساعت چهار صبح: مغز استخوان عملیات خون سازی را انجام می دهد. مشکل کم خونی و اختلالات قلب و عروق در اکثر کنترلرهای ترافیک هوایی مشهود است.از همه مهمتر فقر آهن و کمبود تراكم استخوان بایک آزمایش ساده قابل تشخیص میباشد. شیفت های شبانه ي سکتورهای مختلف مراقبت پرواز در بروز و تشديد اين اختلالات نقش بسزایی دارند. اما به دليل عدم وجود جامعه آماري باليني و كلينيكي امكان ارزيابي پژوهشي ازجامعه خلبانان ومخصوصاكنترلرهاي ترافيك هوايي در ايران ميسر نميباشد.

طرح سوال:

1. آیا میتوان ساعات بیولوژیکی وفیزیولوژیک بدن را تغییر داد؟
2. ضریب تلرانس بالینی در قبال تغییر ساعات بیولوژیکی وفیزیولوژیک بدن چه مقدار میباشد که منجربه بروز عوارض بالینی مخرب نگردد؟

تغيير ساعات بیولوژیک بدن امکان پذیر است. اما به چه قیمتی؟ خداوند منان برای هریک از موجودات زنده قدر و اندازه ای در ساختار فیزیکی و طبیعی آن قرارداده است اما با یک تلرانس طبیعی در نقصان و ازدیاد ساختار بیولوژیکی و فیزیولوژیکی. به عنوان مثال: اگر به مغز حدود شش دقیقه اکسیژن نرسد. انسان سکته مغزی کامل مینماید. یکی از دلایلی که خلبانان تحت تاثیرضعف عملکرد ارگانیسم بدن شرایط کمبود اکسیژن در خون و بافتهای بدن از جمله مغز [5]را تجربه می کنند. همین عدم تطابق و تغییر ساختار فیزیولوژیکی طبیعی بدن است که توسط خلبانان به لحاظ شرایط کاری از تلرانس طبیعی بدن شان خارج میگردد. بطوریکه در شرایط کاملااسترس زا عملکرد منطقی و فیزیولوژیک منطقی مغز آنان را تحت الشعاع خود قرار میدهد.

طرح سوال : آستانه و تلرانس مثبت و منفی ساعات فیزلوژیک بدن خلبانان و کنترلرهای ترافیک هوایی به چه شکل نمایان و چطور قابل تشخیص است؟

تغییر رفتار عادی بدن متاثر از شکل کاری حرفه خلبانی و حرفه مراقبت پرواز برهیچ یک از پرسنل درگیر پوشیده نیست. اگرچه جامعه آماری برای بیان این حقیقت دردسترس نیست اما تغییر رفتار وعادات غذایی و زمان خوابیدن و استراحت این دو گروه کاری نسبت به دیگر مشاغل نمود بیشتری دارد از همه مهمتر زمان دفع سموم بدن در این دو گروه کاری قطعااز حالت طبیعی خارج گردیده است برای اثبات این تئوری باطرح چند سئوال از هریک از پرسنل فوق می توان به جواب منطقی جهت ارزیابی آستانه و تلرانس منفی ساعت فیزیولوژیک بدن خلبانان و کنترلرهای ترافیک هوایی پی برد. و آن این است که:

      بطورمعمول چند وقت در شبانه روز نسبت به دفع سموم بدن اقدام می نمایند؟

      زمان دفع این سموم در چه محدوده زمانی از شبانه روز انجام میگردد؟

سوال مهم واساسی دیگر آنکه:

      زمان مدت اين عمل چه قدر طول میکشد؟(یعنی زمان شروع دفع سموم و زمان خاتمه دفع سموم چند دقیقه طول میکشد؟)

بطور قطع با بررسی پژوهشی سه سئوال فوق به آستانه و تلرانس منفی ساعت فیزیولوژیک بدن خلبانان و کنترلرهای ترافیک هوایی پی خواهیم برد.مشکلات بالینی و فیزیولوژیکی وقتی بغرنج میگردد که ساعت دفع سموم از حد 15 دقیقه از شروع تا خاتمه زمان دفع سموم بطول انجامد که دراین زمان می بايست به متخصص ارولوژیست مراجعه نمایند.

نتیجه گیری مشکلات بالینی خلبانان و کنترلرهای ترافیک هوایی متاثر از تغييرات غير متعارف فعالیتهاي ریتمي و نواختهای ثابت بدن:

بطورطبیعی بدن هر انسان سالم دارای تعداد زیادی ریتم و دوره های ثابت بوده که در اصطلاح علم پزشکی نواخت بالینی ناميده مي شود که شامل: زمان غذا خوردن – دوره خواب – زمان دفع مواد زائد و سموم بدن به شکل ادرار و مدفوع – زمان بیدار شدن و زمان به بستر رفتن و غيره ميباشد. یک زندگی معمولی بستگی زیادی به این دوره ها دارد. اگر کوچکترین عاملی سبب به هم خوردن آنها شود ناراحتیهای جزئی شروع و به ترتیب بر تمام سیستمای بدن مثل سیستم اعصاب و روان – سیستم گوارش و معده – سیستم قلب و عروق و سیستم هدایت غدد درون ریز و غیره تاثیرات مخربی خواهد گذاشت.

بطور طبیعی یک انسان در شرایط نرمال درجه حرارت بدنش در ساعت 10 صبح حداکثر و در نیمه های شب به حداقل ممکن میرسد . حال در یک پرواز طولانی کلیه خدمه و کروی پروازی به علت به هم خوردن ریتم درجه حرارت اکثرا در بعدازظهرها در طی پروازدچار احساس سردی و در شب دچاراحساس گرمای جلدی یا زیرپوستی میشوند.

به همین ترتیب دوره ها و نواخت هایی که بر ضربان قلب و فشار خون وجود دارد در اثر چنین پروازهایی مخصوصا اگر جهت حرکت از غرب به شرق یعنی خلاف جهت حرکت محوری زمین باشد به هم می خورد. درست است که انسان قابلیت پذیرش و انعطاف زیادی دارد و می تواند خود را به سرعت باشرایط جدید وفق دهداما نباید این موضوع را از نظر دور داشت که به هم خوردن ریتمها و نواختهای طبیعی بدن گاهی عواقب وخیمی به دنبال دارد.مثلا دوره خواب تمام خلبانان و کروی پرواز و حتی مسافران در شب در یک سفر بلند مدت بالای 2 ساعت به هم خورده و بطور طبیعی 4 روز طول میکشد تابه وضع عادی خود بازگردد. حتی ضربان قلب – درجه حرارت – فشارخون و دوره عرق کردن بدن به طور کلی از حالت عادی خود خارج شده و 7 تا 10 روز طول میکشد تا این دوره های عادی که به هم خورده با زمان محلی هماهنگ گردد. حالت شیمیایی داخل بدن نیز به هم می خورد به عنوان مثال این تغییرات نواخت بالینی باعث میگردد تا مقدار پتاسیم در ادرار افزایش یافته و این مساله که به علت کم شدن آب بدن در ارتفاعات زیاد ایجاد میشود تاثیر زیادی بر کارکرد طبیعی قلب خلبانان و کروی پروازی بگذارد. چون پتاسیم تنظیم کننده ضربان قلب می باشد.ویادر حرفه حساس کنترل ترافیک هوایی بطور طبیعی یکی از مهمترین تنظیم کننده های انرژی در بدن هر انسان کارکرد منطقی و طبیعی غدد آدرنال [6]میباشد که شروع ترشح این غدد از ساعت 3 صبح و حداکثر ترشح این غدد تا ساعت 7 صبح برای تهیه انرژی کافی جهت شروع روز لازم است آنهم به این شکل که حتما بدن انسان در استراحت کامل و در تاریکی مطلق باشد.حال کارکرد منطقی این هورمونها که جهت تنظیم ریتم ونواخت انرژی طبیعی بدن وفشار خون لازم است به دلیل بیداری و شیفتهای شکننده پرترافیک واحدهای مختلف مراقبت پرواز بهم خورده چراکه زمانی که بدن باید در حالت استراحت مطلق باشد حداکثر نیرو و توان را از نظر کارائی از بدن میکشند.بطور طبیعی برای هماهنگ شدن با زمان برای رفع این معضل بالینی کنترلرهای ترافیک هوایی 3 تا 5 روز استراحت مطلق لازم است. انسانها به همان اندازه که نمی توانند آبزی باشند به همان اندازه قادر نیستند در شیفت کاری شب مفید باشند.

طرح سئوال:

1. عدم وجود این مقدار استراحت مطلق برای کنترلرها وخلبانان چه آثار فیزیکی و روانی و شیمیایی       مخرب بالینی برهورمون ها[7] و کارکرد منطقی آنها بر سیستم اعصاب و روان به همراه خواهد داشت؟ و چطور میتوان آثار مخرب این معضلات را کاهش داده و به حداقل ممکن رساند؟
2. با توجه به آثار فیزیکی و روانی و شیمیایی بالینی که در پروازهای دراز مدت و حتی کوتاه مدت بر بدن خلبانان و کروی پروازی وارد مینماید برای غلبه براین مشکلات چه باید کرد؟

اتحادیه بین المللی شرکتهای هواپیمایی (یاتا) و سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری (ایکائو) برحسب تعدادمناطق و محدوده زمانی که طی میگردد –طول پرواز – زمان پرواز از مبدا و زمان رسیدن به مقصد فرمولی را به دست آورده اند که بر طبق این فرمول خلبانانی که صبح پرواز میکنند و عصر به مقصد میرسند نسبت به دیگر خلبانانی که بعد از صرف شام پرواز می نمایند و صبح زود به مقصد میرسند به استراحت کمتری نیاز دارند. اما تحقیقات بالینی مشخص کننده این حقیقت است که مسیرهای پروازی طولانی باعث تغییرات طولانی مدت در مغز شده و به هم ریختن ساعت بیولوژیک بدن مدتی پس از پرواز دچار خستگی و فراموشی میشود.این تحقیقات نشان میدهد که این اختلالات مغزی همچنین ممکن است برای پرسنل کنترلر ترافیک هوایی که طی شیفتهای شبانه غیر معمول کار میکنند رخ دهد.براساس این تحقیقات در صورت تکرار اختلال در ریتم شبانه روزی فرد شاهد تاثیر طولانی مدت آن در رفتار و عملکرد شناختی خود خواهد داشت.ازبین رفتن حافظه- مشکلات یادگیری – بالارفتن احتمال ابتلا به دیابت – بیماریهای قلبی – فشارخون و سرطان و کاهش باروری بخشی از این تاثیرات هستند.محققان برای پیشگیری یا کم کردن اثرات این اختلالات پیشنهاد می کنند برای پروازهای طولانی مدت سه روز استراحت در نظرگرفته شود و برای متخصصین کنترل ترافیک هوایی شیفت شب نیز زمان استراحت در طی دو شب متوالی استراحت خودرا در یک اطاق تاریک و ساکت بگذرانند. در مورد متخصصین مراقبت پرواز اکثر کشورهای عضو بجز کشورهای پیشرفته تا قبل از تشکیل CISM که به کمک مدیریت منابع انسانی این حرفه در سطح جامعه جهانی شتافته است بصورت منطقه ای واستانداردهای محلی عمل می نمایند. به عنوان مثال اتحادیه کنترلرهای ترافیک هوایی ایالات متحده برای واحدهای مختلف مراقبت پرواز برحسب شلوغی ترافیک و فشار وارده نسبت به حجم ترافیک هوایی در فرودگاههای مختلف در یک دوره زمانی مشخص و حجم ترافیک هوایی 15 به بالارا برای کنترلر 25 دقیقه کار و 2ساعت استراحت درروز عمل مینماید. این مقدار ساعت کار مفید بین 25 تا 40 دقیقه در نوسان میباشد که به مقدار توانمندی و کارآیی کنترلر بستگی دارد. اما در شيفتهاي كاري شب یعنی از ساعت 11 شب تا 6صبح هیچ یک از کشورهای عضو ایکائو قادر نیستند طوری شیفتهای کار را ترتيب دهند که حداقل مشکلات بالینی مخرب گریبانگیر کنترلرها گردد.

چراکه بروز مشكلات باليني از جمله:

1. فشار خون بالا
2. سفید شدن غیر معمول موی سر(پیری زودرس) با ریزش غير معمول موها
3. مشکلات قلب وعروق
4. تخریب غیر معمول گسترده دندانها
5. فقر آهن و کم خونی مزمن

واز همه مهمترکارکرد منطقی دستگاه عصبی خود مختار یا احشایی [8]را تحت الشعاع خود قرار میدهد که باعث بروز سکته های مغزی و قلبی زودهنگام میگردد.

از دیگر مشکلات بالینی پنهان خلبانان و متخصصین مراقبت پرواز مخصوصا می توان به دیابت و چربی دور کبد اشاره نمود كه متاسفانه هیچ گونه بررسي پژوهش بالینی و مطالعه موردی در اين خصوص به عمل نيامده است تا امكان تهیه جامعه آماری از منابع انسانی دو حرفه یادشده در جامعه هوانوردی ایران فراهم گردد.بطور كلي هيچ مركز آمار و پژوهشي وجود ندارد تا مشکلات بالینی و کلینيکی شناسايي شده احتمالي را طبقه بندي نمايد وزمينه بررسی پژوهشی موردي باليني را توسط متخصصان پزشكي در اين خصوص فراهم نمايد.

Sources:

1. قران كريم
2. تفسير نمونه قران كريم
3. Charness, N.(2012). Presntation at the 2012 Annual Conference of the American Psychological Society. New, NY.
4. Coben, Marvin S. and Freeman, Jared T. (2011) Thinking naturally about uncertainty Proceedings of the Human Factors & Ergonomics Society
5. Schank, R.C. (2012). Dynamic Memory & Autonomic Nervous System. Cambridge: Cambridge University Press.
6. NASA –Ames Research Center, Contract No. NASA2-14075

[1] Hydrocortisone: Steroid hormone(chemistry) cortical anti inflammatory drug (used to)treat arthritis, allergies, etc

[2] The suppression of melatonin production associated with the disruption of the circadian rhythm may increase the risk of developing cancer of the pilots and air traffic controllers

[3] LED lighting suppresses melatonin production five times more than a high pressure sodium light .

[4] Anti-oxidants: substance that inhibits oxidant ion

[5] Hypoxia:(Lack of Oxygen in the Blood,(Medicine) and Brain)

[6] Adrenalin: hormone which cause blood pressure to rise

[7] Hormones: any of a number of substances which are secreted into the bloodstream by endocrine glands and stimulate particular organs or tissues (Biochemistry)

[8] Autonomic Nervous System